Wyciągi z książki
PSYCHOLOGICZNE ZNACZENIE PIENIĘDZY
Pieniądze stanowią jeden z bardziej wieloznacznych obiektów, z jakimi stykają się ludzie, a jednocześnie są bardzo nośnym tematem tak dla laików, jak i dla dziennikarzy, polityków czy naukowców. Z jednej strony są one powszechnie używane, dobrze znane i w pewien sposób bliskie ludziom, z drugiej jednak nawet ekonomiści mają problemy z ich precyzyjnym zdefiniowaniem. Z perspektywy ekonomicznej pieniądze traktuje się jako zasób uniwersalny i jednorodny, i definiuje się je przez funkcje środka wymiany, środka przechowywania wartości i jednostki obrachunkowej (Begg, Fischer, Dornbuch, 2003).
Wskazuje się również, że ze względu na swoją moc nabywczą pieniądze są skutecznym motywatorem do pracy (Lazear, 2000). Na podstawie obserwacji zachowań ludzi można jednak wyciągnąć wniosek, że pieniądze to nie tylko neutralna, instrumentalna siła rynkowa. W wielu sytuacjach ludzie nie kierują się instrumentalną wartością czy korzyściami płynącymi z posługiwania się pieniędzmi, ale ujawniają silne odstępstwa od racjonalności, których w żaden sposób nie tłumaczą teorie ekonomiczne. Co wię- cej, ludzie pożądają pieniędzy i wykorzystują je nie tylko po to, by kupować dobra i usługi, co wynikałoby z ich ekonomicznych funkcji, ale także traktują je jako cel sam w sobie i jako zasób społeczny służący do regulacji interi intrapersonalnej (Burgoyne, Lea, 2006). Przez analogię do instrumentalnego znaczenia pieniędzy jako podstawowego zasobu w gospodarce służącego do wymiany ekonomicznej, symboliczne znaczenie pieniędzy może polegać na przekonaniu, że spełniają one funkcje społeczne i psychologiczne, wykraczające poza funkcje ekonomiczne.
W szczególności pieniądze mogą symbolizować niezależność, siłę, prestiż (Trachtman, 1999; Wilson, 1999) czy przewagę nad innymi ludźmi, mogą także dawać poczucie bezpieczeństwa – nie tylko ekonomicznego, ale i egzystencjalnego (Arndt, Solomon, Kasser, Sheldon, 2004; Kasser, Sheldon, 2000). Inaczej mówiąc, ludzie odnoszą się do pieniędzy jak do „narkotyku”, środka o szerokim spektrum oddziaływania, znacznie wykraczającego poza to, co można za nie kupić (Lea, Webley, 2006). Aktywowanie idei pieniędzy jako sposób badania ich symbolicznej natury
W literaturze z zakresu psychologii ekonomicznej i społecznej niewiele jest badań, które ukazują czysto symboliczną naturę pieniędzy, niezwiązaną ani bezpośrednio, ani nawet pośrednio z siłą nabywczą i wartością pojmowaną w kategoriach transakcji ekonomicznych.
Chodzi tutaj przede wszystkim o badania, w których zmiana zachowania pod wpływem pieniędzy wynika nie z tego, że są one oferowane jako nagroda dla uczestników za prawidłowe wykonanie zadania (np. Ariely i in., 2009; Bijleveld, Custers, Aarts, 2011; Zink, Pagnoni, Martin-Skurski, Chappelow, Berns, 2004), lecz w których osoby badane zmieniają swoje decyzje pod wpływem subtelnych bodźców aktywizujących w ich umyśle koncepcję pieniędzy, bez otrzymania czy nawet obietnicy jakiejkolwiek rekompensaty pieniężnej (Vohs i in., 2006, 2008).
0 Komentarze